Bildiğiniz üzere Sokrates, Antik Yunan felsefesinin önemli isimlerinden biridir. Antik Yunan felsefesi onun adıyla sınıflandırıldı. Sokrates’ten önce yaşamış bütün doğa filozofları, Sokrates’ten önce gelen anlamına gelen Presokratikler olarak anıldı. Sokrates’ten sonra gelen Yunan filozofları ister Sokrates’in öğrencisi olsun, ister olmasın Sokratikler olarak anıldı. Platon, Sokrates’in öğrencisi, Aristoteles ise Platon’un öğrencisidir.
Sokrates’le ilgili bilgileri, Platon’un, Diyaloglar adlı eserinden alıyoruz. Bu eser de Sokrates önemli bir karakter olarak yer almıştır. Sokrates’le ilgili bilgi aldığımız diğer bir kaynak Xenophon’un, Sokrates’ten Anılar kitabıdır. Aritoteles ise Sokrates’le ilgili bilgi aldığımız dolaylı kaynaktır.
SOKRATES’İN SAVUNMASI
“Kendilerini bilgili olarak satanlar gerçekten en bilgisiz olanlardır.”
Göz Atın
Sizlere alıntılar yaparak Sokrates’in savunmasını anlatmaya çalışacağım.
Ve dava başlar, Sokrates’in yargılanmasına neden olan suçlar, devletin tanrılarını tanımamak ve gençleri sapkınlığa teşvik etmektir. Cezası ölümdür! Sıra Sokrates’in savunmasına geldi, ama ortada ciddi bir sorun vardı Sokrates mahkemeyi ciddiye almıyordu.
EUTHYPHRON – Neler oluyor Sokrates? Zamanını Lykeion’da geçirmekten vazgeçerek, burada, Basileus’un pasajı önünde ne arıyorsun? Yoksa senin de benim gibi Basileus’un huzurunda bir davan mı var?
SOKRATES – Doğrusu Euthyphron, Atinalılar buna dava değil, graphe yani kamu davası diyorlar.
EUTHYPHRON – Ne diyorsun? Biri hakkında suçlamada bulunmuş olmalı; çünkü senin bir başkası hakkında suçlamada bulunabileceğini düşünemiyorum.
SOKRATES – Elbette ben suçlamada bulunmadım.
EUTHYPHRON – Öyleyse biri senin için suçlamada mı bulunmuş?
SOKRATES – Evet öyle!
EUTHYPHRON – Peki suçlayan kim?
SOKRATES – Ben de o kadar iyi tanımıyorum Euthyphron. Genç ve tanınmamış biri olmalı, sanırım adı Meletos. Pittheus Demos’undanmış! Uzun düz saçlı, seyrek sakallı, kartal burunlu Pittheuslu bir Meletos tanır mısın?
EUTHYPHRON – Tanımıyorum Sokrates, ama senin hakkında nasıl bir suçlamada bulunmuş olabilir?
SOKRATES – Nasıl mı? Ağır bir suçlamada bulundu sanırım. Bu genç yaşında böyle önemli meselelere akıl erdirmesi az buz değil!
İddia ettiğine göre gençlerin nasıl yoldan çıkarıldığını, hatta onları kimin yoldan çıkardığını biliyormuş. Bilge biri olmalı! Benim cehaletimi ve yaşıtlarını yolda çıkardığımı fark eder etmez, anasına koşan bir çocuk gibi gidip beni kente şikayet etmiş.
Siyasetle ilgilenmeye en doğru yerden başladığını kabul etmek zorundayım. Çünkü siyasete, olabildiğince iyi yetişmelerini sağlamak üzere gençlerden başlanmalıdır. İyi bir çiftçinin önce körpe fidanlarla, sonra diğer ağaçlarla ilgilenmesi gibi! Kuşkusuz Meletos da her şeyden önce, dediğine göre genç fidanlara zarar veren bizleri temizliyor. Yaşlılarla da ilgilenmeye başladığında polis’e ne kadar büyük yararı olacağı ortada. Böyle bir başlangıçla işe koyulan bir adamdan da bu beklenir zaten.
Sokrates, bilgi arama yolculuğuna çıktığından beri birçok düşman kazanmıştır. Çünkü birçok kişinin bilgisiz, cahil olduğunu yüzlerine vurmuştur. Sokrates mahkum olursa, suçlandığı gibi tanrı tanımazlıktan değil, birçok kişinin düşmanlığını kazanmasından olduğunu biliyordu.
”Aslında onların hiçbiri doğru değil. İnsanları eğitme işine girdiğimi ve bu yolla para kazandığımı birilerinden duyarsanız, bu da doğru değil. Oysa bir kimsenin; Leontinoslu Gorgias, Kealı Prodikos ve Elealı Hippias’ın yaptığı gibi insanları eğitebilmesi kanımca güzel bir şeydir. Beyler, bu insanların her biri, kentten kente geçerek, kendi vatandaşları hiçbir ücret almadan ders vermeye razı oldukları hâlde, gençleri onlarla görüşmekten vazgeçirerek kendi etraflarına toplamayı, bunun için para ödetmeyi ve üstüne minnet duymalarını sağlayabiliyorlar.”
Ölmek ya da bir ceza almak umurunda değildi, o sadece savunduğu doğruların peşindeydi. Sokrates’in tek bir ilkesi vardı, tehlike karşısında korkmamak. Sokrates’e göre insanlar ölümden değil, kötülük yapmaktan korkmalıydı. Sokrates, fikirlerinden dönmemekten kararlıydı. Kendisi için söylenenlerin aslı yoktu.
Sokrates mahkemede suçlu görülür ve ölüm cezasına çarptırılır. O bunu beklemektedir ve mahkeme heyetine hiç bir tepki göstermez. O, onu ölüme mahkûm edenlerden ve diğer insanlardan farklıdır. Sokrates yaptığı hiçbir şeyden pişman değildi. Ölüm cezası, 220’ye karşı, 280 oyla kabul edildi. Antik Yunan mahkemelerinde mahkumun, ölüm cezasına karşı alternatif bir ceza teklif etme hakkı vardı. Sokrates, sürgün ya da tazminat ödeme cezası isteyebilirdi.
Söz sırası tekrar Sokrates’e geldi;
‘‘Belki bana denecek ki: “Sokrates; mısın, sana kimse karışmadan yabancı bir şehre giderek yaşayamaz mısın?” Buna vereceğim cevabı anlatmak çok güç. Çünkü sorgulanmayan hayatın yaşanmaya değer bir hayat olamadığını söylersem bana gene inanmayacaksınız.”
Bu olay mahkeme heyetini iyice sinirlendirir, ikinci bir oylama yapılır. Sokrates, 140’a karşı 360 oyla ölüm cezasına çarptırılır. Platon’a göre, Sokrates’in kurtulması için oy verenler gerçek bir yargıçtır. Sokrates’e göre ölüm son değildir, ölüm bir yolculuktur.
Sadece birkaç gün sonra, Atinalılar yaptıklarının korkunçluğunu kavrarlar. Kentte resmi yas ilan edilir, okullar, jimnastik salonları ve tiyatrolar kapanır. Mahkemede Sokrates’i suçlayanlardan Meletos idama mahkum olur, Anytos ise sürgün edilir. Daha sonraları Sokrates’in Lysippos tarafından yapılan bronz büstü Pompeion’da yerini alır.
Sokrates, 2012 yılında, ölüme mahkum edilmesinden yaklaşık 25 yüzyıl sonra, memleketi Atina’da hukukçular, tarihçiler ve düşünürler tarafından tekrar yargılanıp aklandı. İade-i itibar anlamı taşıyan sembolik yargılamada hakim heyeti ikiye bölünürken, halk jürisinin tümü beraat kararı vermiştir.
SOKRATES’İN SAVUNMASINDA BİZE ANLATTIKLARI
1:) Sokrates, savunmasında cahilliğin ve cehaletin tanımını yaptı.
Sokrates’e göre cehalet, bireyin bildiği şeyin bilmediğinin farkında olmamasıdır.
2:) Sokrates bize, sorgulanmamış bir hayatın değersiz olduğunu söyler.
Jüri, Sokrates’i mahkum edip onun ölümüne karar verdikten sonra, Sokrates, felsefe tarihindeki en ünlü açıklamalarından birini yapar. Jüriye asla sessiz kalamayacağını söyler, çünkü “incelenmemiş, sorgulanmamış yaşam insan için yaşamaya değmez.”
3:) Bize, karar almanın ve karar vermenin önemini anlatır.
4:) Mutlu olmanın tarifini yapar.
