Sultan Hamid’in 1908 yılı Temmuz ayında meşrutiyetin yeniden iadesine irade buyurmasıyla başlayan ve Hareket Ordusu’nun 31 Mart Ayaklanması’nı bastırmak üzere İstanbul’a gelişiyle sona eren bir değişim hikayesidir Sultan Hamid Düşerken. Bu eser, yalnızca koyu ve yoğun bir istibdat döneminden meşrutiyete doğru bir evrimi değil, aynı zamanda yönetimsel bir altüst oluşu, bir devrin kapanışını ve bir diğerinin açılışını da etkileyici bir şekilde anlatmaktadır. Roman, olayların kronolojisiyle sınırlı kalmayıp, yeni dönemin getirdiği çıkar çatışmalarını, İttihat ve Terakki odaklı iktidar ilişkilerini ve her dönem insanını gerçek ve kurgusal karakterlerle gözler önüne serer.
Böylece, romanın yaslandığı ‘tarih’, sadece olayların sırasını belirleyen, okullarda anlatılan ‘kuru tarih’ olmaktan çıkarak, romanın kahramanlarını ve onların davranışlarını biçimlendiren bir unsur haline gelir. Bu görevi, istibdat zengini Abdülhamid’in sadık paşası Mehmet Şehabettin, özellikle kızı Nimet Hanım ve İttihatçı Şefik Bey’in aralarındaki karmaşık ilişkiler ve içsel çalkantılarla gerçekleştirmektedir. Sultan Hamid Düşerken‘i güçlü bir roman yapan da işte bu unsurdur; bireylerin tarihsel ve toplumsal gerçekleri düşünce ve davranışlarına nasıl yansıttıklarıdır.
‘Özellikle’ kelimesini Mehmet Şehabettin Paşa’nın kızı Nimet’in önüne yerleştirmemin bir sebebi var. Türk edebiyatında özenle işlenmiş, önemli roman karakterlerinden biri olarak Nimet, roman boyunca derin bir iz bırakmaktadır. Güçlü, tutkulu ve son derece hırslı bir kadın olarak tasvir edilen Nimet, kendi ikbal ve geleceği için her türlü fedakarlığı göze alacak bir karakterdir. Bencil yapısı ve insanları mevkilerine göre değerlendirmesi, onun iktidara olan mesafeyi ölçümlemesiyle birleşir. Tüm hareketleri maddi çıkarlar üzerine şekillenir. Hamid’in düşüşü, paşa babasının ve dolayısıyla ailesinin de çöküşü anlamına gelir; zenginliklerinin aniden yok oluşu ve aşağılanışı Nimet için yıkıcı bir gerçektir. Bu bağlamda, İttihatçı Şefik Bey’den yardım istemesi ve onunla evlenerek onu bir kuklaya dönüştürmesi, romanın önemli dinamiklerinden biridir. Geriye, ülküsünü satmış ve 31 Mart ayaklanmasını bastırmak için harekete geçen eski arkadaşlarını durdurmak amacıyla Hamid’ten yetki dilenen Şefik Bey kalmaktadır.
Güçlü ve bellek kazandıran/tazeleyen bir roman okumak istiyorsanız, Sultan Hamid Düşerken‘i kesinlikle okumanızı öneririm.
Oğlak Yayınları, 2015
Nahid Sırrı Örik (1895 – 1960)
