Can’ın “Kısa Modern” Serisi: Ergin Altay Çevirisi ile Bulgakov’un Eserine Yolculuk
Can Yayınları’nın “Kısa Modern” serisinin ilk kitabı, Ergin Altay çevirisiyle okuyucuyla buluşuyor. Bu uzun öykü, ilk kez 1927 yılında yayımlanmış ve ünlü yazar Mihail Bulgakov’un morfin bağımlılığı ve tayga sendromunun etkilerini derinlemesine işlediği bir eserdir. Bulgakov, Sovyet toplumunu eleştirmekten ziyade, Sergey Polyakov isimli karakterin, günden güne eriyip giden hayatını morfin bağımlılığı üzerinden anlatıyor. Onun hikayesi, iki farklı anlatım tekniğini bir araya getirerek, okuyucuyu derin bir bunaltıya sürüklüyor.
Anlatıcı Doktor Bomgard, taşra kasabasından kente tayin olurken, Polyakov’un boşalan yerini doldurmak için çabalıyor. Ancak, Polyakov’un hikayesi, iyileşme çabasıyla değil, geldiği gibi ölüme gidişiyle dolu. Geriye yalnızca bir günlük kalıyor; bu günlük, onun aşk acısını ve kurtulma arzusunu yansıtan bir yıkımın kaydını tutuyor. Bomgard, bu günlüğü yayımlamaya karar verirken, vicdan muhasebesi yapıyor ve kendi sıkıntılarını bir kenara bırakarak, Polyakov’un hayatına daha fazla ışık tutmak istiyor.
İlginç Bir Bağımlılık Hikayesi
Bomgard, taşrada yaşayan insanların bağımlılıktan başka bir eğlencesinin olmadığını düşünürken, kendisinin de bir şeylere bağımlı olduğunu fark ediyor. Oysa Bomgard, 1917 kışının kar fırtınalı günlerinde mutlu olduğunu ifade ediyor. Taşradaki iş yükü, tamamen üzerine binmemişken, iltihaplar için bir doktor, kırıklar için başka bir doktor ve her şey için feldscher olarak adlandırılan resmi tıp eğitimi almamış sağlık görevlileri de mevcut. Bomgard, büyük hastanelerin sistematik işleyişini takdir ediyor; bu durum, onun için bir rahatlama kaynağı.
“Ah, ne harikadır büyük hastaneler, tıkır tıkır işleyen bir makine gibi! Ölçüsü önceden belirlenmiş yeni bir vida olarak girmiştim makineye ve çocuk bölümünü devralmıştım.” (s. 11) diyor. Zaman hızla geçerken, 1918 Şubat ayı geldiğinde Bomgard, Polyakov’un yerine kimin geldiğini merak ediyor. Hiçliğin ortasında çalışmanın kendisine iyi geldiğini düşünse de, Polyakov o sıralarda büyük acılar çekiyor.
Polyakov, 11 Şubat’ta Bomgard’a bir mektup yazarak yardım ister. Bu mektupta, kendisine Bomgard’dan başka yardım edebilecek kimsenin olmadığını, zaten kimseye yardım istemeye de halinin olmadığını ifade ediyor. İzin alarak kente giden Bomgard, sabahın köründe kapı çalındığında Polyakov’u getiriyorlar. Bekleyemeyenler, onu hemen getiriyor; ancak Polyakov, az sonra son nefesini veriyor ve geride yalnızca defteri kalıyor.
Polyakov’un intihar mektubunda, ölümünden kimsenin sorumlu olmadığını ve insanların morfine karşı dikkatli olmaları gerektiğini belirtiyor. Gerisi, onun günlüğünden ibaret.
Bulgakov’un Derin Anlatımı
1917’nin Ocak ayında başlayan hikaye, 21 Ocak’ta kar fırtınası yüzünden hiçbir şeyin görünmediği bir günle devam ediyor. 25 Ocak’ta, parlak bir gün batımı, migren nöbeti ve ilk morfin dozu ile karşılaşıyoruz. Polyakov, her şeyin iyi gideceğini düşünerek bu duruma alışmaya çalışıyor. 3 Şubat’ta, bir gazetede opera sanatçısının konserlerine devam ettiğine dair bir haber görür ve o kadının adi ruhlu olduğunu düşünür. Aşık olduğu genç doktoru, terk eden kadına karşı duyduğu öfkeyi yazdığı bölümleri yırtarak dışa vurur. “Yaşadığım aşk faciasından önce hayat dolu biriydim.” (s. 27) der.
Polyakov’un yardımcısı olan hemşire Anna Kirillovna, artan morfin dozları karşısında önce şaşırır, sonra dehşete kapılır. Polyakov, iyileştiğinde onunla evlenebileceğini söylese de, her şey kötüye gitmektedir. Kendi kendine dikkatli olması gerektiğini söylese de, ruh hali giderek bozulur ve işini yalnızca morfin aldıktan sonra yapabildiğini fark eder. Hırsızlığa yönelir, algıladığı dünya çarpılır ve sanrılar görmeye başlar. Kirillovna, onu kurtarmak için elinden geleni yapar, hatta tehdit eder; fakat hiçbiri işe yaramaz. Polyakov, kokaine yönelir. Aşk acısı ve sendromlar, her şey kaybolur ve morfin bağımlılığı hikayenin merkezine oturur.
Bir doktorun müşahedesi altında Moskova’ya gitmeyi kabul etse de, hastaneden çaldığı maddelerle geri döner. Bir profesörün ona karşı tavrı ilginçtir; Polyakov’un yalvarmalarına rağmen durumu raporlamayı reddeder. Ancak bunların hepsi Bomgard’ın yeri boşalmadan önce gerçekleşir. Bomgard kente gittikten sonra, yerine gelen Polyakov’un durumu çoktan kötüleşmiştir.
“Ey insanlar! Kimse yardım etmeyecek mi bana?
Kendime acımaya başlıyorum. Biri bu satırları okuyacak olursa beni cıvık ve samimiyetsiz bulacaktır. Neyse ki kimse okumayacak.” (s. 50)
Sonuç olarak, Bomgard’ın gözünden gördüğümüz olaylar gelişecek ve Polyakov, hayatını kaybedecektir. Bomgard, arkadaşının defterini yayımlamaya karar verecek ve hikaye burada sona erecektir.
Bu elli sayfalık uzun öykü, derin bir anlatı sunuyor. Dönemin tıbbi ortamları ilgi çekici, Sovyet taşrasının ölümcül sıkıcılığı ise bunaltıcı bir atmosfer yaratıyor. Polyakov’un yaşadığı zorluklar, okuyucuyu derinden etkiliyor. Arka kapakta, Bulgakov’un bu metni savaş sonrasındaki morfin bağımlılığı deneyimlerinden yola çıkarak yazdığı belirtiliyor. Bulgakov’un diğer eserleriyle karşılaştırıldığında, bu metin belki daha düşük bir klasmanda yer alıyor; fakat yine de oldukça etkileyici.
