Seranad: Bir Romanın Derinliklerine Yolculuk
Nasıl anlatacağımı ve nereden başlayacağımı bilemeyerek yazmaya çalışıyorum. Yeniden bir gün, ablamın muazzam kitaplığında yeni bir eser seçme etabındayım. Daha evvel hiç farkında olmadığım, hatta olsa bile elimle hiç yanaşmadığım bir rafın ortasında gözüme çarpan “Seranad” adlı kitabı keşfettim. Görünüşü korkutucu derecede kalındı. Benim üzere âlâ bir okur olmadığımdan, kalın kitaplardan ekseriyetle kaçınırım. Lakin, bu kitabın cazipliği karşısında direnemedim ve onu okumaya karar verdim. Bu kararım, beni müellif Zülfü Livaneli ile tanıştıracak ve onun öteki yapıtlarını edinme dileğini da beraberinde getirecekti.
Bu eser, bir çırpıda okunabilecek üzere görünse de, anlatılması son derece sıkıntı olan bir roman. O kadar çok duygulandım ki, gözyaşlarım sayfaların üzerinde dans etti. Acılar, gözlerimizi kapatmaya çalıştığımız ama bir türlü kaçamadığımız olaylar, boğazımı düğümlene düğümlene okudum. Bu roman yalnızca Türkiye’nin değil, Almanya’nın, Sovyetler’in, İngiltere’nin ve daha fazlasının acılarını gözler önüne seriyor. Biz yeni kuşak olarak tarihimizden, yaşadığımız acılardan ne kadar da bihaberiz. Zülfü Livaneli, bu hoş yapıtta bunları öylesine sade ve içimize işleyerek, asla unutamayacağımız bir halde anlatıyor. Kendisine teşekkür etmek az kalır.
Eski kuşak ve yeni jenerasyon, Seranad’da o denli hoş bir formda yan yana getirilmiş ki, nasıl da değiştiğimiz gözlerimizin önüne şahane bir ustalıkla serilmiş. Roman, bir müellifin okuduğumuz romanı yazmaya başlamasıyla başlıyor; rastgele bir müelliflik eğitimi yok ve kitap yazma macerası, bu olayı tüm dünyaya duyurmak istemesinden kaynaklanıyor. Çalıştığı üniversitenin konuğu olarak Amerika’dan gelen profesör, İstanbul’a ilk gelişi değil. Neredeyse elli yıl evvel İstanbul, onun için bir kurtuluş olmuş. Kendisi, hem de Hitler devrinin Almanyasından kaçan bir Aryan Alman. Evet, o tam da Hitler periyodunda yaşamış biri. Fakat, üniversitede asistanken tanıştığı, öğrencisi ve hayatının aşkı olan Yahudi sevgilisi için her şeyi göze almış. Zulümler artarken ve her Yahudi, sokak sokak aranırken kaçmaktan öbür dermanları kalmamış. Gelin görün ki, kaçmak bir Yahudi için o kadar da kolay değildir.
Profesör, İstanbul’da hasret giderirken peşine takılan istihbarat casuslarından habersizdir. Profesörle ilgilenen Maya Hanım, bu durumu erkenden fark edecek ancak birebir vakitte kendi ailesindeki sırlarla da yüzleşmek zorunda kalacaktır. Maya, eşinden ayrılmış ve oğlu bilgisayara tutsak bir ömür sürmektedir. Hem oğlu, hem işi, hem profesör hem de ailesinin sırlarıyla boğuşurken, olgunluk olarak çok farklı noktalara ulaşacaktır.
Profesörün bir gün Şile’ye gitmek istemesi, tüm olayların başlangıcını oluşturacaktır. Bu hoş romanın içine dalıp, çıkmak istemeyeceğiniz yerlerinin başlaması demektir. O denli muazzam bir öyküydü ki, bin sayfa olsa dahi okunurdu. İnsan, kitabın bitmesini istemiyor. Aslında çok fazla anlatıp kıssayla ilgili ipuçları vermek istemiyorum ancak acısıyla, olaylarıyla, heyecanıyla ve şaşırtmalarıyla tekrar tekrar okunası bir eser Seranad.
Alıntılar:
“Adil olanın peşinden gidilmesi doğrudur, en güçlünün peşinden gidilmesi ise kaçınılmazdır. Gücü olmayan adalet acizdir; adaleti olmayan güç ise zâlim. Gücü olmayan adalete kesinlikle bir karşı çıkan olur, zira makûs beşerler her vakit vardır. Adaleti olmayan güç ise töhmet altındadır. Demek ki adalet ile gücü bir ortaya getirmek gerek; bunu yapabilmek için de adil olanın güçlü, güçlü olanın ise adil olması gerekir. Adalet tartışmaya açıktır. Güç ise birinci bakışta tartışılmaz biçimde anlaşılır. Bu nedenle gücü adalete veremedik, zira güç, adalete karşı çıkıp kendisinin adil olduğunu söylemişti. Haklı olanı güçlü kılamadığımız için de güçlü olanı haklı kıldık.”
“-Aramızdaki temel fark ne, biliyor musun? Sen insanlara baktığın vakit üniformalar, bayraklar ve din görüyorsun! -Peki, sen ne görüyorsun bakalım? -İnsan, yalnızca insan. Seven, acı çeken, acıkan, üşüyen, korkan bir insan.”
“Benim tezim, bütün halkların, bütün kültürlerin birbiri hakkında önyargılara sahip olduğudur. Şayet bir gün bu önyargı sözleri, yani Avrupa lisanlarındaki barbar, Japon lisanındaki gaijin, Müslümanlardaki kafir, Almanlardaki Ari olmayan üzere önyargı sıfatlarını kaldırabilirsek, emelimize ulaşabiliriz. Emel nedir derseniz, bence tam olarak şudur: İnsanın pahasının yalnızca insan oluşundan geldiği; din, milliyet, cinsiyet, renk, cinsel tercih, siyaset üzere bir grup ön sıfatlarla ayrımcılığa uğratılmadığı bir hümanizm anlayışı.”
“Kendini açıkça belirli eden bir öfke, ekseriyetle süreksiz bir sorun oluştururdu. Lakin karşındaki beşerde öfkenin üstü örtülmüşse, bu türlü bir şey hissetmişsen, dikkatli olmalıydın. Bastırılan öfke, daha sonrası için tehlike yaratabilirdi.”
“Şifre gerektiği için hepsini detaylı inceleyemedim fakat dehşetle fark ettim ki, gençlere kolay intihar usulleri öğretmekten bomba üretimine kadar her şey vardı bu sitelerde. “Değer” diye bildiğimiz her şeyle dalga geçiyor, nihilist, boş ve yaşamaya değmeyecek bir dünya modeli çiziliyordu.”
“Dünya çok hoyrat ve sert bir yer artık. Hele büyük kentler. Okullar şiddet yuvası. Birtakım hassas ve zeki çocuklar, kişiliklerinin yaralanacağı dehşetiyle kendilerini büsbütün kapatıp, online irtibat kuruyorlar.”
“Vıcık vıcık yüzeysellik yayan şu “kişisel gelişim” kitaplarının bağırıp durduğu “İstersen yaparsın!” kelamı tam bir kandırmacaydı. İnsan lakin yapabileceğini isterdi. “İstemek” kavramı, “dilemek”ten ve “hayallere dalmak”tan farklı bir şeydi. Bedelini göze almakla, gereğini yapmakla ilgili bir şeydi.”
“İyi beşerler iktidara gelmez, gelse bile iktidar onu bozar, zalim yapar.”
“… Hava berbat dediğimde yalnızca havadan kelam etmediğimi anlamak bu kadar güç mu? Vilayetle de, ben bu hayattan bıktım, cinsinden kelamlar mi etmeliyim? Yanımda olmanı istiyorum diyemediğim için bu yağmur içimi ıslatıyor dediğimi nasıl anlamaz? Düpedüz, sarıl bana dedikten sonra, sarılmanın ne manası kalır…”
“…Neden kimileri memleketi kendilerinin daha çok sevdiğini ileri sürerek bir ayrıcalık elde etmeye çalışırlar?”
“Gözlerimi yumdum. İçimden kozmosun bütün ilahlarına, bütün ilahi güçlerine teşekkür ettim.”
“Aşk denilen şey, çocuk yapmakla sonuçlanması gereken bir kandırmaca mı sahiden?”
“Hepimiz içimizde, zımnî, nazik davranışlarla üstü örtülen lakin bir tehdit aldığımız vakit çabucak o keskin dişleriyle ortaya çıkan bir timsah taşıyoruz.”
“Bu dünyada sana kötülük yapmak isteyen beşerler çıkacak karşına, ancak unutma ki düzgünlük yapmak isteyenler de çıkacak. Kimi insanın yüreği karanlık, kimininki aydınlıktır. Geceyle gündüz gibi! Dünyanın kötülerle dolu olduğunu düşünüp küsme, herkesin düzgün olduğunu düşünüp hayal kırıklığına uğrama! Kendini koru kızım, insanlara karşı kendini koru!”
“Tolstoy da kitap yazdı, Adolf Hitler de. Sorun yazıda değil, kimin ne gayeyle yazdığında.”
“Buraya gömülen beşerler mezar taşlarının üstüne gerçek yaşlarını değil, hayatta keyifli oldukları günleri müellifler. Kimi 21 gün memnun olmuş, kimi 37 gün. 52’yi geçen çıkmadı daha.”
“Coğrafya, insanın yazgısıdır.”
“-Giriş kapısında neden polis var?
-Onlar uzun yıllardır üniversiteyi, üniversitelilerden koruyorlar.
Eh üniversitelerin de savaş alanından pek farkı yoktur esasen…”
“Demek ki bu ülkede zulüm, Türk, Ermeni, Kürt, Rum, Yahudi tanımıyordu. Devletler herkese karşı zalimdi.”
“Çünkü lakin kıssası anlatılan beşerler var oluyordu.”
“Farklı düşünmek, çok vakit düşman kabul edilmenin nedeni olurdu.”
“Camdan dışarıya bakmaya devam ederek, dalgın bir sesle konuştu:
“İstanbul vefasız bir sevgiliye benzeri.” Bu kelamın altında derin bir acı olduğunu hissettim. Lakin rastgele bir şey söylemedim. Zira etrafını seyrederken, güya benimle değil de kendi kendine konuşur üzere söylemişti. Kısa bir sessizlikten sonra, kelamına devam etti:
“Sana daima ihanet eder fakat sen tekrar de onu sevmeye devam edersin.””
